EĞİTİMDE BÜYÜK ADIM

sinavdonemi - -

Türkiye'de Ekonomi Politikası Uygulamaları

0 yorum

Türkiye'de Ekonomi Politikası Uygulamaları



Cumhuriyetin ilk yıllarında Türkiye liberal bir ekonomi politikası izledi. Bu, Lozan Antlaşmasının öngördüğü bir modeldi. Lozan Antlaşması’nın koşulları arasında Türkiye’nin serbest dış ticaret politikası izlemesi vardı. Bu politika 1930’a kadar sürdü. Bu dönemde aşağıda sunduğum grafikten de görülebileceği gibi Türkiye önemli miktarda dış ticaret açıkları verdi.






1929 Büyük Dünya Bunalımı çıkınca Lozan Antlaşmasına taraf olan devletler bu antlaşmanın koşullarını denetleyecek durumu kalmamış, herkes bunalımın yarattığı yıkıntı nedeniyle kendi başının derdine düşmüştü. Bu fırsattan yararlanan Türkiye liberal politikaları terk ederek devletçi politikalara geçiş yaptı. Bu dönemde Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu ve dolayısıyla katı bir döviz rejimi devreye girdi. Türkiye ithal ikamesine dayalı, devletin KİT’ler aracılığıyla üretimin doğrudan içinde bulunduğu bir model uygulamaya başladı. 1935 yılından başlayarak iki kez 5 yıllık sanayi planı uygulandı. Bu dönem, yukarıdaki grafikten de izlenebileceği gibi Türkiye’nin dış ticaret açıklarının kapandığı fazlaya dönüştüğü yıllardır.



Devletçi politikalar 1950 yılına kadar sürmüştür. 1950 yılında iktidara gelen Demokrat Parti yeniden liberal politikalara dönmüştür. Petrol Kanunu, Yabancı Sermayeyi Teşvik Kanunu bu dönemde çıkarılmış, tarımda makineleşme hareketi başlatılmıştır. 1950’lerin ortalarından itibaren ekonomide ortaya çıkan darboğazlar sonucu 1960 yılında sistem bir kez daha devletçi politikalara dönmüştür. Türkiye 1950’lerde yeniden dış ticaret açıklarıyla karşılaşmıştır.


1960 darbesinin ardından Türkiye devletçi politikalar ağırlıklı olmak üzere planlı ekonomi modeline geçmiş, ithal ikamesi ve kambiyo denetimi eşliğinde bir politika izlemiştir. Bu politikalara zaman zaman fiyat denetimleri, KİT’ler aracılığıyla başta tarım kesimi olmak üzere üretimin yönlendirilmesi eşlik etmiştir. Bu politika uygulamaları 1980’lere kadar etkisi azalarak devam etmiştir. Dönemin en önemli özelliklerinden birisi kamu kesimi ağırlıklı ekonomi politikası izlenmesine, ithalat ikamesi ve sabit döviz kuru rejimi uygulamasına karşın dış ticaret açıklarının artması oldu.


1970’lerin sonunda Türkiye bir kez daha ödemeler dengesi krizine girince 1980 yılında 24 Ocak kararlarını almak zorunda kaldı ve ağır bir devalüasyondan sonra ekonomiye yeniden şekil verdi. Ardından gelen Özal hükümetleriyle yeniden liberal politikalara dönüş dönemi başladı. Bu dönemde Türkiye kambiyo denetimlerini hafifletti, sabit kur rejiminden müdahaleli dalgalı kur rejimine geçti, fiyat denetimlerini piyasaya terk etti, KİT’lerin görev zararlarını azaltmaya başladı. Giderek artan kamu harcamaları vergi gelirleriyle karşılanamaz hale gelince 1980’lerin ortasından itibaren kamu borçlanması hızla artırıldı, borçlanma neredeyse asıl finansman aracı haline geldi. Bütçe açıklarının hızla artması, enflasyonu, enflasyonun artması faizleri ve hepsi birden kamu borçlanmasını artıran bir kısır döngü makinesi haline geldi. 1990’lı yıllar Türk kamu maliyesinin belki de en sorunlu yıllarıdır. 1994 yılında derin bir ekonomik krize giren Türkiye bir kez daha IMF desteğiyle krizden çıkmayı başardı ama bu krizin ekonomiye maliyeti çok ağır oldu.


1930’ların ikinci yarısından 1950’lerin ilk yarısına kadar Türkiye bütçe fazlası verdi. 1950’lerin ikinci yarısından bugüne kadar sürekli bütçe açıkları vererek geldi.





1980’li yıllarda başlayan yüksek enflasyon olgusu 2001 krizinden sonra düşme eğilimine girdi. Aşağıdaki grafik TÜFE bazında enflasyonun 1983’den 2010’a kadar olan gelişimini gösteriyor. Enflasyonun en yüksek noktasına vardığı yıl kriz yaşanan 1994 yılıdır.






1990’larda yaşanan olumsuzluklar ve yapılan ekonomi politikası hataları Türkiye’yi 2000’lerin başında bir kez daha ekonomik kriz aşamasına getirdi. 2001 yılında yaşanan kriz, Türkiye’nin şimdiye kadar yaşadığı en büyük krizdir. Kriz, mali kesimden çıkmış görünse de asıl olarak kamu kesiminin açıkları ve borçlanmasından kaynaklandı. Bunu yukarıdaki grafikte gösterilen bütçe açıklarının gelişiminden izlemek mümkündür. 2001 krizi sonrasında büyük miktarda IMF desteği alan Türkiye yeni bir döneme girdi ve özel kesim ağırlıklı ekonomi politikası izlemeye başladı. Dönemin politika özellikleri, dalgalı kur rejimi, KİT’lerin özelleştirilmesi ya da üretimdeki ağırlığının kaldırılması, kararların piyasaya terk edilmesi olarak özetlenebilir.



Aşağıdaki grafikte Türkiye’nin 1924’den 2010’a kadar olan yıllık ekonomik büyüme eğilimi yer alıyor. Büyümenin yükselişe geçtiği ya da düşüşe geçtiği dönemleri vurgulamak için grafik üzerinde döneleri özelliklerini yazdım. Krizlerin etkilerini büyüme oranlarının gelişiminden izlemek mümkün. 1950’lerden sonra Türkiye’yi etkileyen krizlere bakacak olursak şöyle bir sıralama yapabiliriz: (1) 1979 krizi, devalüasyon, IMF desteği ve 24 Ocak 1980 kararları. (2) 1994 krizi, devalüasyon, IMF desteği ve istikrar kararları. (3) 2001 krizi, IMF desteği ve istikrar kararları. (4) 2009 küresel krizin etkisi ve istikrar kararları.


1950 sonrası yaşanan 4 önemli krizin üçünde IMF desteği söz konusu olmuş, yalnızca küresel krizde IMF desteği aranmamıştır.






Aşağıdaki grafik Türkiye’de kişi başına düşen yıllık ortalama gelirin dolar cinsinden gelişimini gösteriyor. Grafikten Türkiye’nin kişisel refahı artırmakta 2000’ler sonrasında önemli bir atlımı gerçekleştirdiği görülüyor.







Özetle belirtmek gerekirse Türkiye Cumhuriyeti kuruluşundan bu yana farklı ekonomi politikaları denemiştir. Bunları şöylece sıralayabiliriz:

(1) Özel kesim olmaksızın, savaştan bitkin çıkmış, Osmanlı’dan yıkılmış bir ekonomi devralmış bir ülkede Lozan Antlaşması zoruyla uygulanan liberal ekonomi politikası uygulaması.
(2) İthal ikamesine dayalı, sabit kur rejimli, fiyat denetimli, kamu kesiminin üretimde yer aldığı kamu kesimi ağırlıklı karma ekonomi politikası.
(3) İhracata dayalı sanayileşme modeli, müdahaleli esnek kur rejimi, özel kesim üretimi ağırlıklı üretim, özelleştirme ve kamu kesiminin küçültülmesine dayalı liberal ekonomi politikası.


İlk uygulamayı zorlama bir uygulama olarak kabul edersek 2 ve 3 numaralı uygulamalardan hangisinin başarılı olduğuna bakmamız daha doğru olacaktır. Türkiye’de Ekonomik Büyüme grafiğine baktığımızda iki uygulamanın da başarılı görüntüler çizdiğini söylememiz mümkündür. Karma ekonomi uygulaması olarak nitelendirilebilecek olan planlama dönemi 1980’lere gelene kadar oldukça başarılı bir görünüm sergiliyor. Ondan sonra gelen liberal ekonomiye geçiş dönemi de 1990’lara gelinceye kadar başarılı görünüyor. Grafiğin bize gösterdiği net bir şey var: Cumhuriyetin ilk yıllarını bir yana bırakırsak (ölçümlerin ne kadar doğru olduğu da sorun) 1990’lı yıllar Türkiye’nin gerçek kayıp yılları olmuş görünüyor. 2009 yılındaki çöküş ise Türkiye’den değil küresel sistemden kaynaklanan krizin sonucudur.


Yorum Gönder

Yorumunuza en kısa zamanda okunup cevap atılacaktır

Facebook

Derslere Yardımcı site www.sinavdonemi.blogspot.com